Чаму Бяроза Картузскай звалася

ПЕРШАЯ ЛЕГЕНДА

            Першая легенда расказвае, што ў даўнія часы блукаў па свеце сляпы стары з хлопчыкам-павадыром. Каб пазбавіцца сваёй слепаты, шукаў ён  дапамогі ў розных краінах; якіх толькі знахароў не наведваў, якія толькі зеллі не спрабаваў! Але ўсё дарэмна: збавенне ад хваробы не наступала. I вось аднойчы добрыя людзі падказалі старому, што ёсць на зямлі такое месца, дзе з-пад зямлі б’юць струмені жывой вады, якія любыя  хваробы вылечваюць. Невядома, як доўга вяліся пошукі гэтай цудоўнай крыніцы,  але  аднойчы хлопчык прывёў старога ў бярозавы гай, наскрозь прасякнуты  сонечным святлом. У ім струменіў ручай  крыштальна чыстай вады і білі свежыя крынічкі. Стомленыя доўгай дарогай вандроўнікі спачатку напіліся крынічнай вады, а потым старац набраў яе ў далоні і плескануў сабе на вочы.  I адбыўся цуд – перад старым адкрылася ўсё наваколле ва ўсёй яго прыгажосці і разнастайнасці. Старац у падзяку за сваё вылячэнне за свае сродкі – а ён быў чалавекам заможным —  сярод бярозавага гаю пабудаваў манастыр, які і паклаў пачатак будучаму гораду. [1]

Паэтычным словам пераказала гэтую легенду ў сваім вершы Таццяна Мацкевіч. 

Есть такая легенда

Не раз, когда в детстве ребята играли,

Им старые люди легенду читали…

Бродили по свету старик и юнец –

Искали живой родниковой воды.

Старик был слепым и хотел он прозреть,

А вместе со старцем пошел поводырь.

А время летело вперед и вперед,

И поиски длились недели, года…

Но только однажды нашел ручеек

Тот мальчик, что вел за собой старика.

В березовой роще струился ручей –

Кристально чиста была в нем вода,

А рядом кринички – присядь и испей,

И роща пронизана светом. Тогда

Достали усталые путники ковш,           

Испили они родниковой воды

И, чтобы усталость быстрее прошла,

Умылись водой той холодной. И что ж?

Наполнились счастьем глаза старика –

Увидел он солнце и лес, и цветы…

И в память об святости этой воды

Построил старик в роще той монастырь.

Проходят года, пролетают столетья,

И возле старинного монастыря

Одно за другим вырастают селенья –

Здесь вырос мой город, Береза моя.[2]

                Паводле другой легенды, ка­лісь­ці ў гэ­тых мяс­ці­нах быў бя­ро­за­вы гай, дзе стру­ме­ні­лі чыс­тыя кры­ні­цы. Ад­ной­чы сю­ды зай­шоў сля­пы ста­ры з хлоп­чы­кам-па­ва­ды­ром. Стомлены падарожнік за­снуў, а хлоп­чык за­гу­ляў­ся ў ле­се і за­блу­каў.  Пра­чнуў­шы­ся і не да­клі­каў­шы­ся свай­го па­ва­ды­ра, сля­пы стаў  блу­каць па гаі і па­чуў шум кры­ні­цы. На­піў­шы­ся чыс­тай ва­ды і ўмыў­шы­ся ёю, стаў ба­чыць. У го­нар гэ­та­га цу­ду ён па­ста­віў ка­ля кры­ні­цы бя­ро­за­вы крыж і пай­шоў свед­чыць лю­дзям пра сваё   вы­ля­чэн­не.     Пра цу­да­дзей­ныя кры­ні­цы па­чуў Казімір Леў     Са­пе­га, у яко­га быў сля­пы сын. Ён пры­вёз яго ў гай, і зноў здарыўся цуд – хлоп­чык, умыў­шы­ся і папіўшы вады,  на­быў зрок. І та­ды ў знак па­дзя­кі маг­нат, які атрымаў у спадчыну ад свайго бацькі не толькі дзяржаўны склад розуму, але і вялікую набожнасць,  вы­ра­шыў па­бу­да­ваць тут кляш­тар для манахаў- картэзіянцаў. [3]

   Трэцяя  легенда распавядае, што ад­ной­чы пад­час па­ля­ван­ня Са­пе­гаў са­ба­кі ад­чу­лі зве­ра і па­гна­лі­ся за ім з гуч­ным брэ­хам. І рап­там – ці­шы­ня. Ка­лі гас­па­дар вы­браў­ся на па­ля­ну, ён уба­чыў, што па­ся­род яе ста­іць крыж, яко­га ра­ней тут не бы­ло. Ва­кол кры­жа мір­на ля­жа­лі яго са­ба­кі. Прад­стаў­нік ста­ра­жыт­на­га  шля­хец­ка­га ро­ду ўспры­няў гэ­та як Бо­жы знак і вы­ра­шыў  за­клас­ці тут кляштар.[4]

Кажуць яшчэ, што ў даўнія часы  у нашых мясцінах  пабываў ці то Сувораў, ці то Напалеон. І хтосьці з іх павесіў свой картуз на бярозу, ды і забыў яго. Сапраўды, у 1771 годзе праслаўлены рускі палкаводзец Аляксандр Васільевіч Сувораў разам са сваімі палкамі праходзіў праз  Бярозу. [5]

Звязаную з гэтай падзеяй легенду пераказаў у сваім вершы  паэт Алесь Разанаў,  ураджэнец вёскі Сялец Бярозаўскага раёна.

Бяроза-Картузская

На рэчцы,

дзе ціха шумяць вербалозы,

стаіць гарадок невялікі Бяроза.

Аб бераг пляскочуць злянелыя хвалі,

чаму паэтычна так

                                горад назвалі?

Мінаюць гады,

праплываюць стагоддзі,

а слова жывое вандруе ў народзе.

 —   Аднойчы паходам, –

                            легенда гавора, –

тут з войскам ішоў палкаводзец Сувораў.

Стаміліся крочыць салдаты палямі,

зрабілі прывал на зялёнай паляне.

Сувораў суніцы збірае па лесе,

А пыльны картуз на бярозу павесіў.

Ці доўга ці не

                          на цяністым прывале

салдаты з Суворавым адпачывалі.

Затым падаліся далей па дарозе,

застаўся вісець той картуз на бярозе.

З тых пор

               каля ціхае Ясельды-рэчкі

Бярозай-Картузскай

                               назвалі мястэчка.[6]

---

[1] Сяленя, Я. Бярозай-Картузскай той горад назвалі… / Яўген Сяленя // Маладосць. – 2007.  – № 11. – С. 97.

[2] Мацкевич, Т. Есть такая легенда : [стихотворение] / Татьяна Мацкевич // Маяк. – 1997. – 19 июля. – С.2.

[3]  Вертинская, С. Цветы на руинах. Монастырь картезианцев в Березе / Светлана Вертинская // Брестский курьер. – 2014. – №17 (1209). – С. 20.

[4]  Серадзюк, Д. Горад-унікум [Электронны рэсурс] / Дзі­я­на Серадзюк. – Рэжым доступу:  http://www.zvyazda.minsk.by/be/news/20140716/ 1405458110-gorad-unikum.

[5] Сяленя, Е. Бярозай-Картузскай той горад назвалі… / Яўген Сяленя // Маладосць. – 2007.  – № 11. – С. 97-98.

[6] Разанаў, А. Бяроза-Картузская : [верш] / Алесь Разанаў // Адраджэнне / Алесь Разанаў. – Мінск : “Беларусь”, 1970. – С.30.